Zakończyły się prowadzone od czerwca br. w Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie prace w ramach projektu III etap konserwacji zachowawczej oraz przygotowanie i udostępnienie w internecie inwentarza elektronicznego Zbioru rękopisów bibliotecznych nowożytnych z zasobu Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów. Polska Prowincja Dominikanów otrzymała na ten cel dofinansowanie ze środków Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych.
Dzięki uzyskanej dotacji mogliśmy przeprowadzić prace konserwatorskie i inwentaryzacyjne w kolekcji archiwalnej pod nazwą Zbiór rękopisów bibliotecznych nowożytnych. Kolekcja ta powstała na początku lat pięćdziesiątych XX w. w trakcie prac porządkowych prowadzonych w Bibliotece Studium Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie. W jej skład weszły rękopisy braci dominikanów przechowywane przez stulecia w bibliotece krakowskiego klasztoru dominikanów a także przewiezione ze Lwowa w 1946 r. Zarówno wśród rękopisów krakowskich jak i lwowskich znajdowały się księgi uratowane w czasie kasat klasztorów dominikańskich w zaborze rosyjskim po r. 1831 i 1864, a także w pruskim po 1835 r. Najbardziej znana jest akcja ratunkowa przeprowadzona przez o. Wincentego Podlewskiego. Przewiózł on w l. 1882 i 1897 do Lwowa i Krakowa zbiory biblioteczne i archiwalne uratowane po kasacie klasztoru św. Jacka w Warszawie po Powstaniu Styczniowym. Niestety znaczna część tych zbiorów uległa znacznemu uszkodzeniu lub całkowitemu zniszczeniu wskutek złych warunków w jakich były przechowywane przed przewiezieniem ich do Galicji.
W trakcie realizacji projektu w br. poddano konserwacji zabezpieczającej 400 ksiąg rękopiśmiennych datowanych na lata 1557-1945. Tegoroczny projekt stanowi kontynuację programu konserwatorskiego opracowanego i zrealizowanego w latach 2016-2020 dla 125 ksiąg z tej kolekcji.
Rękopisy poddane pracom konserwatorskim tworzą zbiór obiektów zróżnicowanych pod względem tematycznym i technologicznym. Różnią się one rodzajem papieru, mediami (różne rodzaje i kolory atramentu i tuszu), budową składek (różne rodzaje szycia), oraz sposobem oprawy (skórzana, pergaminowa, w półskórek, półpłótno, płótno). Wybrane rękopisy poddano w przeszłości reperacjom lub ponownie je oprawiono przy czym oryginalne okładziny lub ich fragmenty nie zostały zachowane.
Celem prac konserwatorskich prowadzonych w trakcie tegorocznego projektu była stabilizacja stanu zachowania rękopisów. Ma ona służyć ich technicznemu przygotowaniu do procesu udostępniania, digitalizacji, oraz do długoterminowego przechowywania w magazynie archiwalnym.
W trakcie prowadzonych prac konserwatorskich wszystkie rękopisy odkurzono karta po karcie (400 okładek, 83 235 kart, 152 załączniki), co nie tylko przyczyniło się do poprawy ich stanu zachowania, ale także zapobiegnie narażaniu pracowników i użytkowników Archiwum na kontakt z czynnikami alergennymi i chorobotwórczymi. Po odkurzeniu, wyprostowano wszystkie zagięcia papieru w celu umożliwienia bezpiecznego manewrowania kartami podczas udostępniania i kopiowania. W trakcie prostowania usunięto zabrudzenia zgromadzone pod zgięciami papieru co zminimalizowało ryzyko transmisji zanieczyszczeń i uszkodzenia aparatury optycznej urządzeń kopiujących. W trakcie procesu odkurzania i prostowania zagięć podklejono oderwane lub naderwane fragmenty kart z naniesionym tekstem dzięki czemu zachowano ciągłość informacji.
Po wykonanych pracach konserwatorskich wszystkie rękopisy umieszczono w zaprojektowanych i wykonanych na wymiar opakowaniach ochronnych. Opakowania wykonano z materiałów atestowanych, dedykowanych do długoterminowego przechowywania materiałów archiwalnych. Każdy rękopis umieszczono w banderoli z papieru bezkwasowego i przewiązano tasiemką . Bloki kart zachowane bez oprawy lub z oprawą uszkodzoną dodatkowo umieszczono pomiędzy przekładkami z tektury muzealnej. Załączniki oraz zachowane fragmenty oprawy występujące luzem umieszczono w koszulkach lub kopertach z papieru bezkwasowego. Zabezpieczone rękopisy umieszczono w tekturowych pudłach o konstrukcji szczękowej. W ten sposób bloki rękopisów i ich i oprawy zostały zabezpieczone przed dalszymi uszkodzeniami i jednocześnie zapewniona została łatwa i bezpieczna relokacja rękopisów. Wykonawcami prac konserwatorskich byli Małgorzata Bochenek, Irena Grudnik – Kolofotias oraz Marek Ciesielczyk.
Obok konserwacji w ramach projektu został również opracowany inwentarz elektroniczny całego Zbioru rękopisów bibliotecznych nowożytnych o sygn. 528/3/0/1-792. Inwentarz został przygotowany w Zintegrowanym Systemie Informacji Archiwalnej ZoSIA, do którego nasze Archiwum należy od 2018 r. Jest to pierwszy inwentarz tego zespołu o charakterze archiwalnym.
Katalog tej kolekcji manuskryptów został po raz pierwszy opracowany w latach 50. XX w. przez braci studentów (kleryków) dominikańskich pracujących pod kierunkiem o. Pawła Kielara OP (sygn. R 1 – 700). W l. 2005-2006 o. Tomasz Gałuszka OP opracował na nowo katalog jednostek o sygnaturach R. 1-200. Pierwsza część katalogu obejmująca sygnatury 1-400 została opracowana i wydana drukiem przez Annę Markiewicz: Katalog rękopisów bibliotecznych ze zbiorów Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, cz. 1, oprac. A. Markiewicz, Kraków 2013 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 12). Ostatnią część zbioru obejmującą sygnatury R 701 – 800 opracowały w 2015 r. Maria Urgacz i Patrycja Milczanowska.
W pracach nad obecnym inwentarzem elektronicznym zostały wykorzystane opisy przygotowane w latach wcześniejszych. Wymagały one jednak często sprawdzenia, poprawienia i uzupełnienia a w wielu wypadkach stworzenia opisu na nowo. Przede wszystkim jednak opracowanie inwentarza elektronicznego wymagało dostosowania opisu rękopisu bibliotecznego do możliwości, jakie daje Zintegrowany System Informacji Archiwalnej ZoSIA. Z oferowanych w ZoSI opcji opisu archiwalnego najbardziej odpowiednia była „dokumentacja aktowa”. Informacje o autorze, skryptorze czy proweniencji rękopisu umieściliśmy w polu „Uwagi”.
Prace inwentaryzacyjne pozwoliły na nowo przyjrzeć się tematyce rękopisów. To zagadnienie zostało przedstawione w trakcie spotkania pt. Burzliwe dzieje (nie tylko) dominikańskich rękopisów, transmitowanego online, dostępnego pod linkiem:
W trakcie prac nad inwentarzem natknęliśmy się na ważne dla dziedzictwa narodowego rękopisy, które nie zostały właściwie opisane w dawnym katalogu zespołu. Najcenniejszym odkryciem wydaje się kopia rękopisu dzieła Józefa Andrzeja Załuskiego przygotowanego do druku przez Józefa Epifaniego Minasowicza w 1774 r. pt. „Polska w obszernych wiadomościach swoich skrócona, z podziałem na 3 części…” (sygn. 528/3/0/449). W XIX w rękopisowi nadano tytuł: „Rozmaitości nieznanego autora”. Biskup Załuski przygotował to dzieło w latach swojego zesłania do Rosji, dokąd został wywieziony w czasie sejmu repninowskiego w 1767 r. Ostatecznie dzieło nie ukazało się drukiem. Kopia rękopisu przechowywana w Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów jest czwartą obok dotychczas znanych trzech kopii.
Elektroniczny inwentarz archiwalny zespołu „Zbiór rękopisów bibliotecznych nowożytnych” wygenerowany w systemie ZoSIA został udostępniony w serwisie Szukaj w Archiwach. Pełniejszą jego wersję, w postaci elektronicznego inwentarza archiwalnego pobrać można z naszej strony, zakładka „Katalogi i inwentarze” lub klikając przycisk poniżej:
Zapraszamy do zapoznania się z inwentarzem i podzielenia się z nami uwagami na temat opisów. Do przesłania uwag prosimy skorzystać z formularza kontaktowego na stronie internetowej Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów: https://archiwum.dominikanie.pl/kontakt/.
Zachęcamy także do obejrzenia przykładowych fotografii rękopisów poddanych konserwacji w 2021 r. w galerii pod artykułem:
